100 yıl önce ne olmuştu 100 yıl Söylemleri Nereye çıkıyor.
Kafalarda soru işareti Son günlerdeki gelişmelerin 1925 yılındaki kanlı kalkışmanın 100. yılına denk gelmesi tesadüf mü? peki yıllar önce ne olmuştu?
13 Mayıs 2025 - 13:10
Bölgesel Yayılım Haritası (Sözel Tanım)
Van
Bitlis — Muş — Bingöl
| |
Siirt — Diyarbakır — Elazığ
|
Mardin
Ana İsyan Bölgeleri
Diyarbakır, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis, Siirt
Etkilenen İller (sınır bölgeleri, lojistik hatlar):
Van, Mardin, Tunceli, Erzincan, Malatya
Zaman Çizelgesi
Tarih
Olay
13 Şubat 1925
Piran Köyü’nde (Genç, Bingöl) isyan başladı.
20 Şubat
Genç ve çevresi ayaklanmacıların eline geçti.
23 Şubat
Diyarbakır hedef alındı, ama savunma kırılmadı.
Mart 1925
Hükümet, Takrir-i Sükûn Kanunu çıkardı.
Nisan 1925
Ayaklanma büyük ölçüde bastırıldı.
28 Haziran 1925
Şeyh Said ve 47 kişi idam edildi.
Kayıplar ve Zararlar
7.000–8.000 isyancı öldü
Yüzlerce asker, öğretmen, memur şehit edildi
Çok sayıda köy yakıldı, okul ve karakol tahrip edildi
İdeolojik Arka Plan ve Günümüze Yansımalar
1. Laik Cumhuriyet'e Karşı Dinî Ayaklanma
Şeyh Said isyanı, Atatürk devrimlerine ve laikleşme sürecine karşı Nakşibendi tarikatı öncülüğünde organize oldu. Ayaklanma, halifeliğin kaldırılmasına ve şeriatın lağvedilmesine duyulan tepkilerle beslendi.
Bugün de bazı çevreler bu isyanı "Kürt ayaklanması" gibi göstermeye çalışsa da, belgeler isyanın din temelli bir karşı-devrim olduğunu ortaya koymaktadır.
2. Ulus-Devlet ve Üniter Yapıya Saldırı
İsyanın bir diğer amacı da yeni kurulan Türk ulus-devletini parçalamaktı. İsyancılar İngiliz ajanlarıyla temas kurmuş, Musul meselesinde Türkiye'yi zayıflatma amacı taşımıştır.
Bu, günümüzdeki üniter yapıya karşı “federal çözüm” arayışlarının tarihsel kökenidir.
3. Hukuk Devleti ve İstiklal Mahkemeleri
Ayaklanma sonrası yürürlüğe konan Takrir-i Sükûn Kanunu, meclis onaylı bir OHAL niteliğindeydi. İstiklal Mahkemeleri hem isyancılara hem de bunlara destek veren medyaya karşı harekete geçti.
Günümüzde, hukukun üstünlüğünü tartışan çevrelerin bu dönemi "otoriterleşme başlangıcı" gibi göstermesi, çoğu zaman bağlam dışıdır.
Güncel Siyasi Kullanımlar ve Tarihsel Tahrifat
Bazı bölgesel siyasi hareketler, Şeyh Said’i "özgürlük savaşçısı" gibi sunmaya çalışmakta, bu da Cumhuriyet karşıtlığıyla örtüşen bir tarih okumasına yol açmaktadır.
Oysa Şeyh Said, Kürt halkının değil, kendi tarikat düzeninin temsilcisidir. Kadın haklarına, laik eğitime, seçme-seçilme hakkına doğrudan karşıdır.
Sonuç ve Uyarı
Şeyh Said Ayaklanması; yeni doğan Cumhuriyet'e karşı bir karşı-devrim hareketidir.
Bu ayaklanmayı "etnik" bir isyan gibi göstermek, hem tarihsel gerçekliğe hem de bugünkü birlik duygusuna zarar verir.
FACEBOOK YORUMLAR