LGS ve YKS Öncesinde Aile Psikolojisi

Sınavlara Hazırlanan Ailenin Velisi Olmak: Haziran ayı geldiğinde ülkece bir sınav atmosferine giriyoruz. Bu yıl Liselere Geçiş Sistemi (LGS), 15 Haziran 2025 Pazar günü; Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) ise 21-22 Haziran 2025 tarihlerinde yapılacak. Kimi gençler ilk kez merkezi bir sınav deneyimi yaşayacak, kimileri ise üniversite hayallerinin kapısını aralayacak. Ancak bu sınavlar sadece çocukların değil, aynı zamanda ailelerin de duygusal ve davranışsal sınavıdır.
Sınav süreci, gencin zihinsel hazırlığının yanı sıra, evdeki iklimin de belirleyici olduğu bir döneme dönüşüyor. Bu dönemde ebeveynler, çocuğun başarı ihtiyacına değil, insan olarak değerine odaklanırsa, bu süreç bir rekabet değil bir gelişim fırsatına dönüşebilir.
Olumluyu Görme Becerisi: Sınava hazırlanan gençlerin olumlu davranışlarını fark etmek, onları tekrar etmeye teşvik eder. "Dün kendi başına oturup ders çalışmanı görmek beni mutlu etti" gibi içten bir cümle, gençte motivasyonu artırırken, suçlayıcı ifadeler kaygıyı tetikler. Sosyal öğrenme kuramının kurucusu Bandura’ya (2021) göre, olumlu pekiştirme, davranışın sıklığını artıran en etkili yaklaşımdır.
Sonuç Odaklı Yermelerden Kaçınmak: "Bu yanlışlarla sınav kazanılmaz", "Kazanınca konuşuruz" gibi ifadeler, çocuğun sadece başarısıyla değerli olduğu mesajını verir. Bu da gencin kaygı düzeyini artırır, sınava bir hayat-memat meselesi gibi anlamlar yüklemesine neden olur. Oysa yapılan araştırmalar (Semerci, 2022), duygusal güven hissi yüksek olan öğrencilerin sınav performanslarının daha istikrarlı olduğunu gösteriyor.
Gerçekçi Olmayan Beklentilerden Uzak Durmak: "Aile dostlarına seni tıp kazandı diye anlatacağım", "Senin gibi biri zaten kazanır" gibi yüksek beklentiler, öğrencinin kendini yetersiz hissetmesine neden olabilir. Bu durum zamanla tükenmişlik hissini doğurur. Çelik ve Arıkan’ın (2023) çalışmasında, ebeveyn beklentileri ile ergen tükenmişliği arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır.
Sınav Hayattaki Tek Dönüm Noktası Değildir: Sınav, yaşamın bir parçasıdır; ama asla tamamı değildir. Bu farkındalıkla yaklaşmak, sınavın kazanılamayacak kadar zor bir "yazgı" değil, hazırlanılabilir bir süreç olduğu inancını güçlendirir. Gelişim psikoloğu Dr. Pelin Karahan (2021), çocuğun öz değerini sadece sınav başarısına bağlayan ailelerde, çocukların ileri yaşamda özgüven sorunları yaşadığını vurgulamaktadır.
İlişkileri Uzun Vadeli Düşünmek: Sınavlara hazırlanırken ebeveyn-çocuk ilişkisini sadece dersler ve başarı çerçevesine hapsetmek, duygusal kopukluk yaratır. Bunun yerine birlikte film izlemek, yürüyüşe çıkmak gibi nitelikli zamanlar planlamak çocuğun psikolojik dayanıklılığını artırır. Yılmaz ve Koç’un (2020) çalışması, aileyle geçirilen nitelikli zamanın sınav performansına da olumlu katkı sağladığını göstermektedir.
Zaman Yönetimi ve Rol Paylaşımı: Sınav hazırlığı sürecinde ebeveynin rolü ya süreci aktif olarak yönetmek ya da güvenilir bir kuruma devrederek yönlendirmek olmalıdır. Aşırı müdahaleci ya da tamamen ilgisiz ebeveyn tutumları öğrencide kararsızlık, kaygı ve motivasyon eksikliğine neden olabilir. Uzman Psikolojik Danışman Dr. Ayşe Uzun (2023), sınav sürecinde "rehberlik eden ama yönlendirmeyen" ebeveyn modelinin başarıyı desteklediğini ifade eder.
Sınavdan Çok Daha Değerli Olan Şeyler Var

LGS’ye 12 gün, YKS’ye ise 18 gün kala, ailelerin yapabileceği en kıymetli şey, çocuklarının insan olarak değerli olduğunu onlara yeniden hatırlatmaktır. Bu süreç gelip geçecek. Ancak çocukların hafızasında yer edecek olan şey; ne kadar soru çözdükleri değil, o sorular arasında nasıl bir sevgiyle sarıldıklarıdır.
Kaynakça:

• Bandura, A. (2021). Social Learning Theory and Behavior. Stanford University Press.
• Semerci, B. (2022). Zor Zamanlarda Çocuklarla İletişim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çelik, M., & Arıkan, G. (2023). “Ebeveyn Beklentilerinin Ergenlerde Tükenmişlik Üzerindeki Etkisi”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 13(2), 45–59.
• Karahan, P. (2021). Gençlik ve Sınav Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Yılmaz, H., & Koç, F. (2020). “Nitelikli Aile Zamanı ve Akademik Başarı Arasındaki İlişki”. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 16(1), 78–95.
• Uzun, A. (2023). Sınav Sürecinde Aile Rehberliği. İzmir: Timaş Eğitim.