Geleceğin Rotası Evde Başlar: Bir gencin geleceğini şekillendiren en önemli kararlardan biri meslek seçimidir. Bu seçim, yalnızca bireyin ekonomik geleceğini değil; aynı zamanda kimliğini, yaşam doyumunu, psikolojik sağlığını ve toplumsal rollerini de belirler. Ancak bu bireysel gibi görünen karar, aslında büyük ölçüde aile içi dinamiklerin, kültürel sermayenin ve psikolojik altyapıların etkisi altındadır.
Aile, Kişilik ve Meslek Üçgeni: Ailenin sosyo-ekonomik durumu, kültürel seviyesi ve eğitim anlayışı, bireyin mesleki yönelimini doğrudan etkileyen unsurlar arasında yer alır. Ekonomik gücü yüksek, kültürel kaynaklara erişimi olan aileler çocuklarına daha geniş ufuklar sunabilirken; düşük gelirli ve düşük eğitim seviyesine sahip ailelerde bu süreç daha sınırlı bir çevrede şekillenir. Ancak yalnızca ekonomik seviye değil, ebeveynlerin kişilik yapıları da belirleyici bir rol oynar.
Enneagram Kişilik Modeli, bu noktada bize önemli bir analiz aracı sunar. Farklı Enneagram tipleri farklı ebeveynlik biçimleri geliştirir: Bazı Enneagram tiplerinin ebeveyn yaklaşımları;
- Tip 1 (Mükemmeliyetçi) ebeveynler, çocuklarının başarılı ve kuralcı bireyler olmalarını isterken;
- Tip 3 (Başarı Odaklı) ebeveynler, çocuğun toplumda prestijli bir meslek edinmesini önceler.
- Tip 6 (Sadık ve Kaygılı) ebeveynler ise güvenli ve "garantili" meslekleri tercih ettirme eğilimindedir.
Disiplin Anlayışı ve Eğitimsel Destek: Ailenin çocuğa sunduğu disiplin anlayışı ve eğitim ortamı, çocuğun özgüveni, risk alma davranışı ve karar verme yeterliliğini etkiler. Aşırı denetleyici ya da ilgisiz tutumlar, çocuğun bağımsız karar verme becerisini zayıflatabilir. Bu da bireyin lise ve üniversite tercihlerinde ya dış kaynaklara bağımlı kalmasına ya da kararsızlık yaşamasına neden olur.
Bu noktada kariyer danışmanlığı, özellikle ergenlik döneminde kritik rol oynar. R&M Danışmanlık çatısı altında uygulanan www.remetesting.com gibi dijital test platformları, bireyin kişilik yapısını, ilgi alanlarını ve değerlerini analiz ederek hem öğrenciye hem de ailesine yön gösterici bilimsel veriler sunar.
Lise Seçimi: Bir Yol Haritasının Başlangıcı: Lise seçimi, yalnızca akademik başarı değil, sosyal çevre, arkadaş etkisi ve özgüven gelişimi açısından da hayati bir dönemeçtir. Doğru bir lise tercihi, öğrencinin üniversiteye ve mesleğe geçiş sürecini kolaylaştırır. Bu seçimde ailenin bilinçli rehberliği, okul rehber öğretmenleri ve profesyonel kariyer danışmanlarının iş birliği gereklidir.
Meslek seçimi, ergenin yalnızca sınav sonuçlarına göre değil; bireysel farklılıklarına, değerlerine ve gelecek hayaline göre şekillendirilmelidir. Aksi halde kariyer kararsızlığı gelişebilir. Bu konu, benim doktora tezimde ayrıntılı olarak ele alınmış; üniversite öğrencilerinde uyguladığımız psiko-eğitim programıyla bu kararsızlığın azaltılabileceği deneysel olarak ortaya konmuştur (Çil, 2018). Aynı zamanda "Kariyer Kararsızlığı" adlı kitabımızda bu süreç ailelere ve uzmanlara yol gösterici biçimde sunulmuştur.
Aile Etkisi Göz Ardı Edilemez: Aile bireyleri, özellikle de anne-baba, çocuğun meslek seçimine doğrudan ya da dolaylı biçimde müdahil olur. Kimi zaman kendi gerçekleştiremedikleri hayalleri çocuğa yüklerler; kimi zaman ise piyasa koşullarına göre "garantili meslekler" dayatırlar. Bu yönlendirmeler, sosyal medyada yaratılan “trend meslekler” ve akran etkisiyle birleştiğinde, gençler için kafa karışıklığına ve kimlik bulanıklığına yol açabilir.
Meslek Seçiminin Hayat Boyu Etkisi: Selçuk Şirin’in vurguladığı gibi, "bir çocuğun hangi mesleği seçeceği, gelecekte hangi mahallede yaşayacağını, nasıl bir hayat süreceğini ve hatta hangi hastalıklara yakalanabileceğini belirler" (Şirin, 2020). Bu açıdan bakıldığında meslek seçimi yalnızca bir kariyer kararı değil, yaşam biçimi belirleyici bir seçimdir.
Sonuç ve Tavsiyeler: Meslek seçimi sürecinde yalnızca akademik başarı değil; kişilik yapısı, aile dinamikleri, sosyal çevre ve bireysel ilgi alanları da dikkate alınmalıdır. Ailelerin bu süreci yönlendirirken danışman desteği alması, gençlerin ise kendi potansiyellerini tanıyarak karar vermeleri, daha sağlıklı ve doyumlu bir kariyer yaşamı için gereklidir.
Enneagram temelli kişilik raporları, mesleki yönelim testleri ve uzman eşliğinde yapılan rehberlik görüşmeleri, bu süreci sağlıklı biçimde yapılandırmak için kullanılmalıdır. Özellikle ortaokuldan itibaren başlayan bu bilinçli yönlendirme, lise ve üniversite tercihlerinde gençlerin daha güçlü ve kararlı adımlar atmasını sağlar.
Kaynakça
- Çil, A. (2018). Kariyer Kararsızlığı Giderme Psikoeğitim Programı. Doktora Tezi, İstanbul.
- Çil, A. & Çil, M. (2021). Kariyer Kararsızlığı. Kitapyurdu Yayınları.
- Şirin, S. (2020). Yetişin Çocuklar Geliyor. Timaş Yayınları.
- Savickas, M. L. (2015). Career Construction Theory and Practice. In Career Development and Counseling (Eds. S.D. Brown & R.W. Lent).
- Super, D. E. (2016). A Life-Span, Life-Space Approach to Career Development. Journal of Vocational Behavior, 90, 289–295.
- Gati, I., & Levin, N. (2015). The stability and structure of career decision-making difficulties: A longitudinal perspective. Journal of Vocational Behavior, 88, 169–180.
- www.remetesting.com – R&M Danışmanlık Kişilik ve Kariyer Test Platformu.
Psikolojik Danışman ve Rehberlik Uzmanı, Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanı
[email protected]
FACEBOOK YORUMLAR