AZERBAYCAN'IN RUSYA İLE YAŞADIĞI GERGİNLİK KONUSUNDA YAPMASI GEREKENLER

Azerbaycan, Güney Kafkasya’da kritik bir aktör olarak, Rusya ile artan gerilimlerin şekillendirdiği değişken bir jeopolitik ortamda yol almaktadır.2024’te Azerbaycan Havayolları’na ait bir uçağın düşürülmesi ve Haziran 2025’te Yekaterinburg’da Azerbaycan Diasporasına yönelik bazı operasyonlar bu gerilimlerin temel tetikleyicisi durumunda olsa da bu olayların arka planında küresel güç mücadelesinin uzantılarının olduğunu söylemek
yanlış olmaz.

Bu olaylar; bir bölümüyle Azerbaycan’ın ana topraklarını Nahçıvan’a bağlamayı hedefleyen Zengezur Koridoru projesiyle kesişmekte olup, proje Ermenistan ve İran’ın itirazlarıyla karşı karşıyadır. Ayrıca Rusya’daki 2 milyondan fazla nüfusa sahip Azerbaycan Diasporası, ekonomik ve siyasi açıdan önemli bir güç olmasına rağmen, Azerbaycan karşıtı söylemler, ekonomik dışlanma ve siyasi manipülasyon riskleriyle karşı karşıyadır.

Bu gelişmeler; Azerbaycan’ın Rusya ile ilişkilerini olumsuz yönde etkilerken, Azerbaycan’da sosyal huzursuzluk ve ekonomik istikrarsızlık riskini artırıyor Rusya veya İran ile bağlantılı iç klikler, bu gerilimleri Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in liderliğini ve rejimi sorgulamak için kullanabilir ve istikrarı tehdi edebilir.

Dengeli Dış Politika

Azerbaycan’ın Avrupa’ya gaz tedarikinde artan rolü, Rusya’nın gaz gelirlerindeki düşüş ve enerji sektöründe (Rosneft, Gazprom Neft, Lukoil) olası konsolidasyon girişimleri karşısında Moskova’ya rakip bir konuma yerleşmesini sağlamaktadır.

Haydar Aliyev (1993-2003), Azerbaycan’ın bağımsızlığını ve ekonomik istikrarını güvence altına almak için Rusya, Batı, İran ve Türkiye ile ilişkileri dengeleyen bir dış politika geliştirmiştir. Petrol ve gaz kaynaklarını stratejik bir şekilde kullanan Aliyev, Azerbaycan’ı herhangi bir güç bloğuna özel bir bağlılık göstermeden tarafsız bir aktör olarak konumlandırmıştır. Bu pragmatik yaklaşım Azerbaycan’ın dış politikasının temel taşı olmayı sürdürse de Rusya ile olan son gerilimler bu dengeyi zorlamaktadır.

Gerilimlerin Kronolojisi

Azerbaycan-Rusya ilişkilerini şekillendiren önemli olaylar şunlardır:

 1990 Kara Ocak: Sovyet birliklerinin Bakü’de 130’dan fazla sivili öldürmesi, derin bir Rus karşıtı algı oluşturmuştur.
 Birinci Karabağ Savaşı (1988-1994): Rusya’nın Ermenistan’ı desteklemesi, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ ve çevresindeki toprakları kaybetmesiyle sonuçlanmış, Rusya’ya olan güvensizliği artırmıştır.
 İkinci Karabağ Savaşı (2020): Türkiye ve İsrail’in desteğiyle gelen Azerbaycan zaferi sonucunda yapılan 2020 Ateşkes Antlaşmasıyla 2.000 kişilik Rus barış gücünün konuşlandırılmasına rağmen Rusya’nın bölgesel etkisi azalmıştır.
 Aralık 2024 Uçak Olayı: Rus hava savunmasının bir Azerbaycan Havayolları uçağını düşürmesi, 38 kişinin ölümüyle sonuçlanmış, bu durum Bakü’nün Rusya’nın şeffaflık eksikliğini eleştirmesine ve “Rus Evi” kültür merkezini kapatmasına yol açmıştır.
 Haziran 2025 Yekaterinburg Baskını: Azerbaycan Diasporasına yönelik sert gözaltılar iki kişinin ölümüyle sonuçlanmış, Azerbaycan’ın Sputnik Azerbaycan gazetecilerini casusluk suçlamasıyla gözaltına almasıyla misillemeye dönüşmüştür.

Bu olaylar Azerbaycan’ı daha iddialı bir duruşa itmiş, Ukrayna’ya 40 milyon dolarlık enerji yardımı ve NATO’ya ait Barış İçin Ortaklık Programı ile yakınlaşması, Azerbaycan’ın Rusya ile ilişkilerini daha da germiştir.

Zengezur Koridoru

2020 Ateşkes Antlaşmasında belirtilen Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın ana topraklarını Nahçıvan’a bağlamak için Ermenistan’ın Syunik bölgesinden geçen 43 km’lik bir yol ve demiryolu projesidir. Avantajları şunlardır:

 Ekonomik Bütünleşme: Nahçıvan ile ticareti mümkün kılar, başlangıçta yıllık 5-10 milyon ton kargo kapasitesi sunar ve altyapı geliştikçe 15-20 milyon tona ulaşabilir.
 Jeopolitik Bağlantı: Türkiye’yi Orta Asya’ya bağlayarak Türk Dünyasının entegrasyonunu güçlendirir.

Ermenistan’ın “Barış Kavşağı” önerisi egemenlik vurgusuyla projeye alternatif sunmakta, İran’ın ticaret izolasyonu korkuları ve Rusya’nın koridoru kontrol etme talebi, projeyi uygulamayı zorlaştırmaktadır.

Rusya’daki 2 milyonu aşan nüfusa sahip (670 bini Azerbaycan vatandaşı) Azerbaycan Diasporası, ekonomik ve siyasi açıdan kritik bir güçtür. Azerbaycan ekonomisini destekledikleri gibi, siyasi olarak da Karabağ  çatışmalarında Rusya’nın tarafsız duruşunu etkilemiş, Bakü’nün çıkarlarını savunmuştur.

Azerbaycan için Riskler ve Zorluklar

 Rus Etkisi: Zengezur Koridoru’nu kontrol etme arzusu, Azerbaycan’ın özerkliğini tehdit eder. Askeri veya ekonomik baskılar ise petrol altyapısını hedef alabilir.
 İran’ın İstikrarsızlığı: Rejimin çöküşü güç boşluğu yaratarak, sınır güvenliğini ve etnik Azerbaycanlıları etkileyebilir.
 Batı Hizalanması: Azerbaycan’ın NATO ve AB ile yakınlaşması, Rusya’nın misillemesini tetikleyebilir.
 İç Klikler ve Siyasi İstikrarsızlık: Zayıf eğitim sistemi, birleştirici ideoloji eksikliği ve Rusya, Türkiye veya İran’a yönelen kutuplaşma, Aliyev’in liderliğini tehdit eder.
 Rejim Mücadelesi: Rusya veya İran destekli klikler; diaspora huzursuzluğunu ve ekonomik sorunları kullanarak Aliyev’i devirebilir.
 Siyasi Manipülasyon: Diaspora, Rus propagandasının hedefi olarak Azerbaycan’ı baskı altına almak için kullanılabilir.

Azerbaycan için Öneriler

1. Rusya ile ilişkileri düzeltmeli ve bu kapsamda Alexander Kurenkov liderliğindeki Rus heyetini kabul ederek, mahkum değişimlerini ve diaspora sorunlarını ele almalı, Haydar Aliyev’in pragmatik diplomasisine uygun hareket etmelidir.
2. Ekonomik bağları güçlendirmek maksadıyla Urals-Azeri Light petrol takasını sürdürmelidir.
3. Zengezur Koridoru’nu uzlaşmayla götürmeli, Ermenistan’ın “Barış Kavşağı” önerisini değerlendirerek, transit ücretleriyle egemenlik kaygılarını gidermelidir.
4. Çin yatırımları için elverişli iklim yaratmalı ve Kuşak-Yol Girişimi ile entegre ederek finansman sağlamalıdır.
5. Türkiye’nin rolünü güçlendirmeli, Ermenistan ile arabuluculuk için Türkiye ile iş birliği yapmalıdır.
6. Diaspora ile yakından ilgilenmeli, Rus makamlarıyla ayrımcılığı ele almak ve diasporayı korumak için Tataristan modeline dayalı kanallar oluşturmalıdır.
7. Ulusal dayanışmayı güçlendirmek maksadıyla kutuplaşmayı azaltmak için kapsayıcı milliyetçiliği teşvik etmelidir.
8. İç kliklere karşı koymak için Rusya veya İran bağlantılı klikleri etkisiz hale getirmeli, uzlaştırmalı, sisteme entegre etmeli ve kontrol altına almalıdır.
9. Nitelikli iş gücü ve ulusal birlik için eğitime yatırım yapmalıdır.
10. Türkiye ile ortaklığı derinleştirmeli, Şuşa Deklarasyonu’nu güçlendirmelidir.
11. Orta Asya ile işbirliği yapmalı, Lapis-Lazuli Koridoru gibi projelerle Kazakistan ve Türkmenistan ile bağları güçlendirmelidir.

Sonuç

Azerbaycan; Rusya ile artan gerilimler, diaspora zafiyetleri ve iç siyasi zorluklar nedeniyle ciddi risklerle karşı karşıyadır. Zengezur Koridoru, bölgesel etkisini artırma fırsatı sunarken, Ermenistan, İran ve Rusya’nın itirazları buna engel oluşturmaktadır. Diasporanın ekonomik ve siyasi önemi, Azerbaycan karşıtı söylemler, ekonomik dışlanma ve siyasi manipülasyon riskleriyle tehdit altındadır.

Azerbaycan, Batı’nın ve elitlerinin stratejik bir aracı haline gelmemeli ve bölgesel istikrarı tehlikeye atmamalıdır. Enerji avantajı, NATO ile bağlar, Rusya ve İran’a yönelik kışkırtıcı hamleler; Bakü’yü Kafkasya’nın yeni Ukrayna’sı haline getirme riski taşımaktadır. Rusya’nın, Ukrayna Savaşı devam ederken ikinci bir cephe açamayacağı değerlendirmesi doğrudur ama bölgeyi istikrarsızlaştırabilme dezavantajına ve aparatlarına sahiptir. Kardeş
Azerbaycan, NATO’nun ileri karakolu rolüne zinhar soyunmamalıdır.